99!
ნიუ-იორკი, 2017 წლის 26 მაისი
დღეს შესრულდა 99 წელი!! დიახ, თითქმის საუკუნე გავიდა მას შემდეგ რაც მამაჩამმა, ნოე ჟორდანიამ გამოაცხადა საქართველოს დამოუკიდებლობა 1918 წლის 26 მაისს! თითქმის აღარავინ არაა ცოცხალი, ვინც უკვე დაბადებული იყო იმ დროს, და რა თქმა უნდა, არავინ არაა ცოცხალი ვისაც რამე მაინც ემახსოვრება იმ დროის მოვლენებიდან. ჩემი უფროსი და ნათელა, რომელიც დაიბადა თბილისში 1918 წლის ნოემბერში, გარდაიცვალა შარშან, 98 წლის ასაკში. ასევე შარშან გარდაიცვალნენ ჩემი უკანასკნელი თანამედროვეები, კლოდ დე კემულარია და ზეინაბ ქედია-ზურაბიშვილი. 95 წლის ასაკში მე ვარ უკანასკნელი პირდაპირი შთამომავალი იმ დიდებული ხალხისა, რომლებმაც შექმნეს ჩვენი პირველი რესპუბლიკა. მე დავიბადე პარიზში იმ წელს, როცა ჩვენი ქვეყანა დაპყრობილ იქნა წითელი არმიის მიერ, და როცა ქართული მთავრობა, საქართველოს პარლამენტის გადაწყვეტილების შესაბამისად, წავიდა ემიგრაციაში თავისუფლებისათვის ბრძოლის გასაგრძელებლად.
26 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც საქართველომ ჩამოიბერტყა კომუნისტური უღელი, გახდა დამოუკიდებელი, და აღადგინა 26 მაისი როგორც ჩვენი ეროვნული დღესასწაული. მაგრამ ჩემთვის, და ყველა უფროსი თაობის ქართველთათვის, რომლებაც საბჭოთა ოკუპაციის 70 წელი ემიგრაციაში გაატარეს, თითქმის საუკუნეა გასული!
ვიზრდებოდი პარიზში 30-იან წლებში, და კარგად მახსოვს, რომ 26 მაისი იყო წლის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი დღე, ჩემთვის და ყველა ჩემი თანატოლი პატარა ქართველისათვის. ეს იყო დღე, როცა ყველა სამშობლოს მოწყვეტილი ქართველი, მიუხედავად მათი პარტიულობისა, რელიგიისა, სქესისა თუ შეხედულებებისა, იკრიბებოდა ყველა ერთად, სადღესასწაულოდ და დარდიანი მოგონებების გასახსენებლად. ძალიან პატარა ასაკიდან მახსოვს, რომ ამ საზეიმო დღეს სპეციალურ ადგილზე თავსდებოდა ჩვენი სამფეროვანი დროშა, და ჩვენი სახელმწიფოს ელეგანტური და უბრალო ღერბი. და რა თქმა უნდა, ჩვენ ყველანი ერთად ვმღერობით ჩვენს ეროვნულ, ქართულ ჰარმონიებზე აგებულ ჰიმნს.
ეს ტრადიცია გრძელდებოდა საბჭოთა ოკუპაციის გრძელი პერიოდის განმავლობაში. და როდესაც, უკვე 1990 წელს, პირველ წელს, როცა მე შევძელი საქართველოში ჩამოსვლა, ჩემს სიხარულს საზღვარი არა ჰქონდა როცა აღდგენილი ვნახე ჩვენი სამფეროვანი დროშა, ძველი ღერბი, და ჰიმნი „დიდება“. ჩვენი დროშა ფრიალებდა ყველა სახელმწიფო შენობაზე, საძულველი საბჭოთა დროშის მაგივრად. უფრო მოგვიანებით, ქართველმა პოლიტიკოსებმა გადაწყვიტეს, რომ ჩვენი სოციალ-დემოკრატიული დროშა შეეცვალათ ბაგრატიონების შუასაუკუნეების დროშით, რომელშიც ის მოქალაქეები, რომლებიც არ ეკუთვნიან მართლმადიდებლურ ეკლესიას, გამორიცხულები არიან; ძველი ჰიმნი თავისი ქართული კადანსებით შეცვალა ფალიაშვილის იტალიური სტილის ნაწარმოებმა - დიდებული მუსიკაა, თუმცა ქართული კონტექსტიდან ამოვარდნილად ჟღერს; ძველი უბრალო ღერბიც კი, რომელზეც ჩანდა ცხენზე ამხედრებული წმინდა გიორგი ზეცაში, ყაზბეგის მთის ზემოთ, შეცვალეს და ცოტა ზედმეტად გადატვირთეს სიმბოლოებით. კარგია, რომ თვით დამოუკიდებლობის თარიღი მაინც არ შეიცვალა, რაც ამტკიცებს დღევანდელი საქართველოს მემკვირდეობითობას 1918-1921 წლების რესპუბლიკასათნ.
დიახ, თითქმის საუკუნის გავლის მერე აღარავინაა ცოცხლად, რომ ახსოვდეს ეს პერიოდი. თუმცა, საკმაოდაა დოკუმენტები, ნაწერები, ფოტოები, კინოფირები. უნდა ითქვას, რომ დღეს იგრძნობა გაძლიერებული ინტერესი ამ პერიოდისადმი, განსაკუთრებით ახალგაზრდა ისტორიკოსების თაობაში, რომლებსაც არა აქვს გავლილი ნეგატიური საბჭოთა პროპაგანდა. თუ გვინდა ვიგრძნოთ იმ პერიოდის ატმოსფერო, ალბათ არაფერი ჯობია მოვუსმინოთ მწერლის ინტერპრეტაციას:
თბილისი ნოე ჟორდანიას დროს
სამოქალაქო ომმა, რომელმაც გადაბუგა ათასობით კილომეტრი ტერიტორია რუსეთში, სრულებით გაწყვიტა კავშირი თბილისსა და მოსკოვს შორის. დამოუკიდებელი რესპუბლიკა დაიბადა საქართველოში, ლიბერალი მენშევიკის ნოე ჟორდანიას ხელმძღვანელობით. გარშემო მძვინვარებდა უბედურება, შიმშილი და ავადმყოფობა, მაგრამ კავაკსიონის ქედის გადაღმა, თავისუფალი ქართველები, იქ მცხოვრებ სომხებთან, სპარსელებთან, რუსებთან, ბერძნებთან, და ებრაელებთნ ერთად ისხდნენ წაბლის ხის ჩრდილში, სვამდნენ ღვინოს და ლაღიძის წყალს, და მიირთმევდნენ ახალგამომცხვარ ლავაშს, ბოლოკს, მწვანილს, მწვადს, რაც სულაც არ იყო ცუდი ამ დროისათის, და როგორც ყოველთვის, აყოლებდნენ ნიგვზით მომზადებულ ქათმის საცივს, ლობიოს და თევზს ცხინვალიდან.
თბილისი გახდა მოწმე შემოქმედებითი ნიჭის საოცარი გაფურქვნისა. მაშინ, როცა დასავლეთის ფრონტზე ომი მძვინვარებდა, პოეტები და არტისტები სამხრეთისკენ გარბოდნენ, რომ თავიდან აეცილებინათ ომში გამოძახება, მერე გამოჩნდნენ ლტოლვილები, რომლებიც გაურბოდნენ თეთრებს, წითლებს, მწვანეებს... მოკლედ ყველა იმათ, ვინც ვერ ხვდებოდა, რომ მხოლოდ ხელოვნებაში მომხდარ რევოლუციას შეუძლია მსოფლიოს გადარჩენა, და არა ბანალურ არტილერიას, ვულგარულ ხანჯლებსა, ან უდიდეს მასიურ მკვლელებს, ტყვიამფრქვევებს.
პატარა თეატრები და ბოჰემური კაფეები გაიხსნა ყველგან. ფუტურისტი პოეტი ვასილი კამესნკი კითხულობდა თავის ეპიკურ პოემას „სტენკა რაზინი“ ცხენზე ამხედრებული, ცირკის წრის გარშემო ჭენაობის დროს. სერგეი გოროდეცკიმ რბილად გააკრიტიკა დროებითი მთავრობა საკუთარ სიმბოლისტურ ჟურნალში. ნოე ჟორდანია გამოსახული იყო, როგორც მოუქნელი და უნდობი თხა. ამ დაცინვის საპასუხოდ, პრემიერმა გაიღიმა თქვა,_„პოეტები არიან!“/
ტიციან ტაბიძემ, პოეტების ჯგუფის წევრმა, რომლებიც თავის თავს „ცისფერყანწელებს“ უწოდებდნენ, მიაკითხა ქალაქის მერს გოლოვინსკის პროსპექტზე, _„მითხარი, ტიციან, რატომ დადიხართ შენ და შენი ახალგაზრდა ცოლი ჩემს ქალაქში ასეთი დაღვრემილი სახეებით?“ ჰკითხა ტიციანს მერმა. „არა გვაქვს ბინა, ბატონო მერო\\\" დაიჩივლა ტიციანმა. „ფული არა გვაქვს რომ ქირა გადავიხადოთ“.
ქალაქის მერმა ჯიბიდან გასაღები ამოიღო: _„ტიციან, მე ეხლახან მოვითხივე ბინა ბიზნესმენების კლუბისათვის. იცხოვრეთ და იმუშავეთ იქ შენ და შენმა ახალგაზრდა ცოლმა, ოღონდ საქართველოს შენს ლექსს ნუ მოაკლებ.“ ...
ყველაფერი იყო გასაოცარი თბილისში ამ სამწლიანი გაზაფხულის განმავლობაში. ნოე ჟორდანიას კიდობანი ტივტივებდა როგორც აყვავებული ყინულის კუნძული სისხლითა და სიბინძურით სავსე ზღვაში, ტიფის ეპიდემიისა და სამოქალაქო ომის ზღვაში, და თან იგრძნობოდა, რომ კიდობანი შეიძლებოდა ყოველ წუთს ჩაძირულიყო. შესაძლოა ეს ყველაფერი სწორედ იმის გამო იყო ასე სანეტარო, რომ ასე ფაქიზი იყო. ყველას ჰქონდა მსუბუქი თვბრუსხვევის შეგრძნება....
1920 წლის ბოლოსათვის, ვერცხლის ეპოქა, რომელიც სამხრეთში ყვაოდა, თანდათან გაქრა, ალბათ უკან გაფრინდა თავის სათავეში, საბერძნეთის კუნძულებზე. საქარველოს რესპუბლიკა სასიკვდილო სარეცელზე იმყოფებოდა. 1921 წელს წითელი არმია შემოიჭრა, და თავისუფლებას ბოლო მოეღო.
(ფრაგმენტი ამოღებულია ვასილი აქსიონოვის წიგნიდან „ზამთრის თაობები“) დიახ, თავისუფლებას ბოლო მოეღო. ჩვენი რესპუბლიკა ძალით შეიყვანეს საბჭოთა იმპერიაში, მაგრამ იგი, აღიარებული მსოფლიო საზოგადოების მიერ, მაინც განაგრძობდა ლეგალურ არსებობას წლების განმავლობაში, და არასოდეს შეუწყვეტია არსებობა ყველა ჩვენგანის შეგნებაში, ვინც კი საზღვარგარეთ ვცხოვრობდით. ეს არსებობა იყო მატერიალიზებული პატარა ტერიტორიაზე, ლევილში, პარიზთან ახლოს, ტერიტორიაზე, რომელსაც „პატარა საქართველოს“ ვუწოდებდით, ტერიტორიაზე, რომელიც შეიძინა ემიგრაციაში წასულმა ქართულმა მთავრობამ 1925 წელს, ყველა ქართველის სახელით.
და აი შარშან, თითქმის 90 წლის შემდეგ, ახდა ოცნება მამაჩემისა და მისი თანამოაზრეებისა, რომ რომ ოდესმე ლევილის ტერიტორია გამხდარიყო დამოუკიდებელი საქართველოს ნაწილი. ეს მოხდა 2016 წლის 23 სექტემბერს, როცა ლევილის სამფლობელოს მზრუნველებმა, რომლებიც უდიდესი სიფრთხილით უვლიდნენ ამ ადგილს თითქმის საუკუნის განმავლობაში, საზეიმოდ გადასცეს ლევილის ტერიტორიაზე სრული პასუხისმგებლობა ჩვენს სამშობლოს. როგორც ეს აღნიშნულია ტერიტორიის გადაცემის ლეგალურ დოკუმენტში, მალე დაიწყება მუშაობა, რომელიც აღადგენს და მოდერნიზაციას გაუკეთებს სამფლობელოს, და ამის შემდგომ იგი იარსებებს, როგორც ჩვენი პირველი რესპუბლიკის მუზეუმი, და ფრანგულ-ქართული კულტურის ცენტრი.
ყველა ქართველი, მიუხედავად მათი პოლიტიკური შეხედულებებისა, უნდა ამაყობდეს, რომ საქართველო იყო მსოფლიოში პირველი სოციალ-დემოკრატიული ქვეყანა. მას შემდეგ რაც გახდა საქართველოს შემადგენელი ნაწილი, ლევილის სამფლობელო ყოველთვის დარჩება ჩვენი ერის ისტორიის ამ მნიშვნელოვანი პერიოდის მოწმედ.
საქართველოს გაუმარჯოს
რეჯებ ჟორდანია, ნიუ იორკი, 26მაისი, 2017
ცხოვრება ლევილში მეორე მსოფლიო ომის წინ:
პოლკოვნიკი
პოლკოვნიკი წერეთელი იყო გადამდგარი ქართველი ოფიცერი, რომლის ყველაზე მნიშვნელოვან საქმიანიობა შეადგენდა თამადობა უამრავ ქეიფებზე, რომლებიც ხშირად გრძელდებოდა შუადღიდან მზის ამოსვლამდე. უამრავი ღვინო ისმოდა ამ ქეიფების დროს, და პოლკოვნილი წერეთელი, რა თქმა უნდა, სმის ყველა რეკორდებს ხსნიდა, როგორც ეს უნდა მომხდარიყო კიდეც წარმატებული თამადის შემთხვევაში. ყოველივე ამასთან ერთად, ის არასოდეს არ თვრებოდა.
ყოვლისმცოდნე პოლკოვნიკის სახელი იყო ისიდორე, და თამადობასა და სხვა საქმეებს შორის იგი ასევე უძღვებოდა ბეჭდვის საქმეს. როგორც კი რაიმე იყო დასაბეჭდი, სწორედ იგი მუშაობდა ჩვენს პრიმიტიულ ლითოგრაფიულ დაზგაზე, სადაც ყველაფერი ხელით იყო ასაწყობი. როგორც ეს ხშირად ხდებოდა ხოლმე ადრე, დაზგა მოთავსებული იყო ფარღალალა ფარდულში პოლკოვნიკის მოძველებული ბინის გვერდით. რამდენი სუფრა ჩატარებულა პოლკოვნიკის ბინაში წლების განმავლობაში! უქარმაზარი მაგიდა, ან მაგიდები, რომლის გარშემოც 30 ან მეტი მოქეიფე ჯდებოდა, ყოველთვის უზადოთ გამოიყურებოდა, რადგან სუფრის გადასაფარებელი ყოველთვის იცვლებოდა. ეს დიდ კონტრასტში იყო პოლკოვნიკის საწოლთან, რომელი საშინლად გამოიყურებოდა - მოჩვარული და დაჭყლეტილი. არც სამზარეულო იყო კარგ დღეში, ცარიელად გამოიყურებოდა, თუმცა აქ კეთდებოდა უამრავი ლობიო, საცივი, ხარჩო, ღომი და სხვა ქართული ტრადიციული საჭმელები.
სტუმრები ჩამოდიოდნენ პარიზიდან, რომელიც დაახლოებით 20 კილომეტრით იყო დაშორებული ლევილს, და მათ მოჰქონდათ საჭმელი და დასალევი, რადგან თვით პოლკოვნიკს არავითარი ფული არ ჰქონდა. მაგრამ ის, მას რაც ჰქონდა, ვერ იყიდიდი ვერავითარი ფულით - ეს იყო საოცარი სტუმართმოყვარეობა, მეგობრობის სული, და ისეთი საოცრად დიდი და კეთილშობილი გული, რომ მის ახლოს ყოფნისას, თუნდაც მასთან არ გელაპარაკა, ყოველთვის გრძნობდი რომ გახვეული იყავი იმ სითბოში, რომელსაც იგი მუდმივად ასხივებდა. აშკარად, სწორედ ამის გამო იყო რომ ბანკეტები ყოველთვის მასთან იმართებოდა. ეს ბანკეტები ზოგჯერ პარასკევიდან ორშაბათამდე გრძელდებოდა! სტუმრები მოდიოდნენ და მიდიოდნენ, მხოლოდ პოლკოვნიკი რჩებოდა შეუცვლელი თამადის როლში, როლში რომელსაც იგი ასრულებდა საოცარი ბრწყინვალებით და ღირსებით.
ერთ დღესაც პოლკოვნიკი შეუძლოთ შეიქმნა, პირველად მის ცხოვრებაში. მოვიდა ექიმი, და რადგან ისე მოხდა, რომ მე პოლკოვნიკთან ვიყავი იმ დროს, მომიწია თარჯიმნობა ექიმსა და პოლკოვნიკს შორის. პოლკოვნიკი ამ დროს უკვე 82 წლის იყო, და მიუხედავად იმისა რომ იგი უკვე 30 წელი იმყოვებოდა საფრანგეთში, ფრანგულად ერთი სიტყვასაც არ ესმოდა.
ექიმი: აბა ერთი ჰკითხე, ბევრს ხომ არა სვამს?
მე: პოლკოვნიკო, ექიმს აინტერესებს, ბევრს ხომ არა სვამსო.
პოლკოვნიკი: ვსვამ? ალკოჰოლს? არა მე არა ვსვამ ალკოჰოლს. მე მხოლოდ ღვინოს ვსვამ.
ექიმი: გასაგებია. რამდენ ღვინოს სვამს?
პოლკოვნიკი: ცოტ-ცოტას ვსვამ როგორც წესი.
ექიმი: რას ნიშნავს ეს „ცოტ-ცოტა“, ერთი ბოთლი დღეში? სამი ბოთლი? ხუთი?
პოლკოვნიკი: (აღშფოთებით) რაო, ხუთი ბოთლიო? ბავშვი ხომ არა ვგონივარ?
ბევრი კამათის და შეპასუხების მერე გაირკვა, რომ რაც წლებში შევიდა, პოლკოვნილი დღეში რვა ბოთლ ღვინოზე მეტს აღარ სვამდა. ექიმმა გაოცება დამალა და გამოუწერა პოლკოვნიკს, რომ დღეში ოთხ ბოთლ ღვინოზე მეტი არ დაელია. /„მე რომ უფრო შევუზღუდო მას სმა, მოკვდება“, მითხრა ექიმმა, „რადგამ მისი ორგანიზმი უკვე იმდენად არის შეცვეული ღვინოს!“
ეს ტექსტი ინგლისურ ენაზე გამოქვეყნდა ქართულ გაზეთში „Georgia today“.
ტექსტი ქართულად თარგმნა ავსტრალიაში მცხოვრებმა ქართველმა ეთნომუსიკოლოგმა, რეჯებ ჟორდანიას ნათესავმა, ასევე ლანჩხუთის (შუხუთის) ჟორდანიების შთამომავალმა, იოსებ ჟორდანიამ.
მელბურნი, ავსტრალია, 8 ივნისი, 2017
(გაზეთი „ალიონი“, 2017 წელი).