გურიის საბატონიშვილოები

       ვახტანგ გურიელის საბატონიშვილო;

        ქაიხოსრო გურიელის  საბატნიშვილო

მთავრის სახლის წევრ მამაკაცებს გურიის სამათავროში ბატონიშვილებს უწოდებდნენ(მამია V გურიელის მიერ 1814 წელს გაცემული ერთ სიგელში ამავე მნიშვნელობით იხმარება „უფლისწული“, ბატონიშვილი ერქვა ტახტის მემკვიდრესაც. მისთვის სხვა რაიმე განსაკუთრებული დასახელება არ ჩანს , აღსაღნიშნავია,რომ xvI-xvll ს-ის ისტორიულ ძეგლებში გურიელის სახლის წევრთა ბატონიშვულად მოხსენიება არ გვხვდება, ხოლო გურიის ტახტის მემკვიდრეზე კი ნათქვამია, რომ იგი „ გურიელის შვილი“ (მაგ. მამია l -ის ვაჟი გიორგი).(ქველი ჩხატარაშვილი“ გურიის სამთავრო“ თბ. 1959 წ. გვ.401).

ვახტანგ გურიელის  გიორგი ll-ის ძე გურიელის საბატონიშვილო xvll საუკუნის დასაწყისიდან ჩანს.პროფ. ქველი ჩატარაიშვილის ცნობით:“იმ პერიოდში მამია ll- ის ძმამ (ვახტანგ ll) შემოქმედში აგებულ ღვთისმშობლის ეკლესიას  შესწირა  80 კომლი გლეხი აზნაურებისშვილებითურთ. შემოქმედის კანდელაკ გოგიტიძეს 5 კომლი გლეხი და ყოველწლიური  „ჯამაგირი“, ღვთის მშობლის ეკლესია კი  თავის საძვალედ აქცია, შეწირულობის აქტში  ვახტანგი იხსენიება, როგორც „პატრონი გურიელი ვახტანგი“. ხოლო  იმავე აქტში  აღნიშნულია ,რომ ვატხანგმა ეს შეწირულობა მოახდინა  მისი ძმის „გურიელის…პატრონის მამია გასამარჯვებლად.იქვე იხსენიება  მამიას შვილებიც. ვახტანგის შეწირულობა იმ დროსაა  მომხდარი , როცა გურიელად მართლაც მამია ll იჯდა.ცხადია,რომვახტანგი ძმის სიცოცხლეში ბატონიშვილად მჯდარა და იმოდენა ყმა-მამულის მფლობელი ყოფილა,რომ მხოლოდ ერთი  შეწირულობის აქტით  85 კომლი გლეხი და აზნაური  გაუცია:ცხადია ისიც,რომ შეწირულებად  გაცემული გლეხები ვახტანგ ბატონიშვილის  ქონების მცირე  ნაწილს შეადგენდნენ, ვახტანგის ასეთ  ძლიერებაზე მიგვითითებს ,ისიც,რომ  იგი შეწირულობაზე იმოწმებს გურიის უმაღლეს  სასულიერო და საერო ფეოდალებს. ამ ძლიერების  წყაროს უნდა წარმოადგენდეს ვახტანგ ბატონიშვილის  ახლო კავშირი სამცხის ათაბაგთან და დადიანთან“(ქველი ჩხატარაშვილი „გურიის სამთავრო“. თბ. 1959 წ. გვ.401).

თუ რა ტერიტორიას მოიცავდა  ვახტანგის საბატონიშვილო ამის დადგენა, შეუძლებელია,რადგან შემოქმედის გუჯარი დაკარგულია, მაგრამ ცხადია,რომ  ვახტანგ გურიელს გლეხები და აზნაურები  ჰყოლია  სოფ, შემოქმედში, გოგიეთსა, კარისყურსა და ახლომდებარე ადგილებში, ეს მტკიცდება იმ ფაქტით, რომ  შემდგომ დროინდელ  დოკუმენტებში საშემოქმედლო  გლეხებს და აზნაურებს ამ სოფლების მცხოვრებლებად იცნობდნენ, როგორ ჩანს ვახტანგ ბატონისვილს ეკავა  ე. წ.  საშემოქმედლოს  ტერიტორიის ნაწილი, მდ, ბჟუჟის ხეობა.შემდგომ პერიოდში ეს მხარე განუყოფლად  შემოქმედლის ხელში ჩანს.

XVIII საუკუნის ბოლოს შემოქმედის მიდამოებში ჩამოყალიბდა საბატონიშვილო ,რომლის ფუძემდებელი იყოქაიხოსრო   ბატონიშვილი(გიორგი გურიელის ძე) ადრე მას სასულიერო   მოღვაწეობისათვის ამზადებდნენ, მაგრამXVIII  საუკუნის  90-იან წლებში მან გაიხადა  ბერის ტანსაცმელი  და კვლავ საერო ცხოვრებას  დაუბრუნდა , ამ ნიჭიერმა პიროვნებამ  მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა იმ კრიზისულ სიტუაციაში,რომელიც გურიის სამთავროში  შეიქნა მამია სიმონის-ძე გურიელის მცირეწლოვანების  ჟამს.

.მანამდე კი . XVIII-XIX  საუკუნის დოკუმენტებით ქაიხოსრო და მისი მემკვიდრეების ხელში ჩანს  შემდეგი სოფლები: შემოქმედი, უჩხუბი, ფატარი, გოგიეთი, გორისფერდი, წითელმთა, კარისყური, გონების კარი და გომი (გომი და თავგომი) აგრეთვე მდ. ბჟუჟის ზემოწელში აჭარა-გურიის  ყელის ტყეები და საძოვრები. ქაიხოსროს ყმები ჰყავდა ოზურგეთში. ქაიხოსრო გურიელის რეზიდენცია იყო   სოფელი უჩხუბი, სადაც მას სასახლე და კარის ეკლესია(წმ.ნიკოლოზისა) ედგა და სხვა სამეურნეო ნაგებობებთან ერთად შემდეგში მისი სამყოფელი იყო შემოქმედის ციხე,რადგანაც ქაოხოსრო ამ  ყმა- მამულს უკანონოდ ფლობდა ვახტანგ III და მამია V  ამაოდ ცდილობდნენ მისთვის ამ ქონების ჩამორთმევას.

ქაიხოროს საბატონიშვილოს დიდხანს არ უარსებია, რადგან XIX საუკუნის  10-იანი წლებიდან გურიასა და მთელ დასავლე საქართველოში გართულდა მდგომარეობა 1819 წელსდიდი აჯანყება დაიწყო იმერეთში. აჯანყების ცეცხლი მალე გურიას მოედო ამ ბრძოლის ცენტრში ქაიხოსრო ბატონიშვილი აღმოჩნდა , რუსებმა ჯარი შეიყვანეს გურიაში, შემოქმედი დაანგრიეს. ამ ბრძოლას ემსხვერპლა იმერეთის მმართველი პოლკოვნიკი  პუზირევსკი ხოლო  ქაიხოსრო  გურიელი ოსმალეთში გადაიხვეწა. 1920 წელს  ქაიხოსროს ემიგრაციაში წასვლის შემდეგ მისი ყმა-მამული გადაეცა ხაზინას, შემდეგ მამია V გურიელმა დაიბრუნა, ხოლო 1828 წლიდან  სახაზინოდ ჩაირიცხა.1835 წელს  ეს ყმა-მამული  რუსეთის მთავრობამ ქაიხოსროს მემკვიდრეებს დაუბრუნა, რომლებმაც  იგი განუყოფლად  შეინარჩუნეს XIX საუკუნის შუა ხანებამდე. 1835 წელს ქაიხოსროს ოჯახს დაუბრუნდა  201 კომლი გლეხი. მთავრობის დადგენილებით ქაიხოსროს კუთვნილი აზნაურები პირადად განთავისუფლდნენ, მაგრამ ამ აზნაურთა გლეხები,რომლებიც ადრე  ბეგარა- გამოსაღებს  ქაიხოსროს უხდიდნენ, ვალდებულნი იყვნენ ახლა  ეს ბეგარა- გადასახადი ქაიხოსროს ოჯახისათვის  შეესრულებინათ.(ქველი ჩხატარაიშვილი). ყოველივე  საშემოქმედლო ქაიხოსროსა და მის მემკვიდრეებს ეძლეოდათ ამ მოხელეებიდა ჩანან მოურავი, მოხელენი  და სახლთუხუცესი ( მალაქია ქაიხოსროს ძი დროს).

მოამზადა მანანა ლომაძემ,

ოზურგეთის სამუზეუმო გაერთიანების ფონდების

მთავარი მცველი

(გაზეთი „ალიონი,“#23, 2025 წ.)

:

მსგავსი სტატიები